Painter, poet remember the disappeared with their works

When lawyer-poet Pambie Herrera saw social realist artist Pablo Baen Santos’ painting, “Oplan Tumba,” the sheer size and gravity of it inspired her to write a poem in response. First unveiled in 2007 and exhibited at UP Los Baños in August 2008, "Oplan Tumba" visualizes the grim fate of the disappeared and their families. The violence does not come sparingly, rendering fallen bodies in muted colors and shadowplay, with virulent red being the only color bright enough to jump off the canvas. Herrera's poem, “Tugon sa Oplan Tumba,” was first published in 2008 in a San Beda Law literary folio. Like the painting, it holds the disappeared at its core, echoing the violence and sadness of the painting in terse lines and heavy Tagalog. The poem spares no detail in describing the physicality of impunity: “Lumuluha ang mga daang tinahak/ ng mga duguang talampakan./ Nagsusumbong ang mga bintanang/ nakakita ng bawat panggagahasa…” According to Herrera, she was simply reacting to the painting as she saw it. “I just wrote a response to the artwork, the totality of it, both the form and the context,” she told GMA News Online. In verse, the poem captures the broad reach of impunity: “Sa sigwang ito, hindi mo na alintana kung/ kaninong banda ang nawala o nawalan/ Basta, lahat tayo ay nawala at nawalan./ Basta, lahat tayo ay biktima…” That these two works are as relevant now as they were several years ago speaks to the state of impunity in the country. “They’re still relevant kasi marami pa rin ang hindi nagsusurface. There are still many cases of disappearances,” Herrera said, mentioning activist Jonas Burgos, who was abducted in 2007 and remains missing today. Herrera chose to repost her poem and an image of the painting on her Facebook page to commemorate the International Day of the Disappeared “to remind us that for most of the disappeared, justice has not yet been served.” Crime committed with impunity by those behind the disappearances, said Herrera, “impinges on a fundamental right, which is our human rights,” but even a normal citizen can fight against it by coming forward if they have information on the disappeared, or even just by being aware. Herrera said, “’Yung mismong mulat ka lang, yung kamulatan mo lang, it’s a big thing. Awareness is important, because in the first place, kaya nagkakaroon ng impunity kasi madaming sikreto.” TUGON SA OPLAN TUMBA Pambie Herrera Hayaan mong ako ang unang magsabi nang walang pasintabi: Nakita ko sa rabaw ng iyong ginawang pader ang pagkatipon ng isang parnaso ng mga naulilang tahanan sa isang lugaming bayan. Lumuluha ang mga daang tinahak ng mga duguang talampakan. Nagsusumbong ang mga bintanang nakakita ng bawat panggagahasa. May samut saring sigaw na nagmumula sa mga basag na labing hindi maririnig kahit sa tahimik na lansangan. Maraming mga nakatanikalang dinukot dahil sa pagwaksi ng kamulatan. Sa iyong obra kasinlaki ko ang mga batang nayanig ng sumabog na bomba. Umiiyak ba sila sa ligalig o dahil sa kanilang musmos na mga mata'y masasalamin ang ginawang pag-alipusta sa kanilang mga ina? Sa digmaang ito, marami na ang nadamay Kadalasa'y, ang mga walang muwang, mga walang malay. Maging ang mga napag- utusan ay kasama na sa mga nasawimpalad. Marami ang namatay nang mulat sa gitna nang pagkapiring, mga mukha at kamaong nagnanais mabigyan ng pangalan habang natatakpan ng pulang bandila. At ang mga naghahanap ay nagbabakasakali pa ring matatagpuan nila kahit anong bakas: bahid ng dugo, nangangamoy na kalansay o ang huling pahimakas taglay ang pamanang awit na maaring pinakain na sa mga pating sinunog na sa masukal na gubat. Naipinid na sa yungib ang mga boses na nagpumiglas hanggang sa huling hininga. Madalas naiisip ko, sana'y ang mga namatay na lamang ay ang mga nabaril na ibon, nasagasaang aso, bumagsak na saranggola, naluoy na bulaklak nabiyak na mga bato, nangaghulog na tuyong dahon nasunog na eskaparate, natapakang barya. Dahil hindi dapat katumbas ng buhay ang pagtuklas at pagsigaw ng isang mapagpalayang tinig. Dahil hindi dapat namamaalam ang buhay na kasingbilis ng pag-alis ng mga tren sa mga natutulog na riles. Sa sigwang ito, hindi mo na alintana kung kaninong banda ang nawala o nawalan Basta, lahat tayo ay nawala at nawalan. Basta, lahat tayo ay biktima. Nasa iyong mga kamay ang dugo, digmaan, ligalig, luha, armas, kamusmusan, hinagpis, pagpapalaya. Sa rabaw ng pader na ito, ipininta mo nang walang pasintabi ang parnaso ng isang bansang naulila. — BM, GMA News