GMA Brandtalk
Tracking
Archives
LILA anthology affirms women are masters of their fate
A myriad of branches and leaves sprawl on the front cover of LILA: Mga Tula, the first all-women poetry anthology of Linangan sa Imahen, Retorika, at Anyo (LIRA), Inc., released last year.
The artwork, entitled “The Tree is Awakened by the Memory of Her Leaves,” is a 1995 pen and ink created by the late artist Maningning Miclat.
Miclat’s poems “Ang Naliligaw” and “Duet (Nina Rizal at Bracken)” are also included in the volume, which collected 86 poems by 36 female poets.
Conceiving ‘Líla’
LILA editor Beverly Siy relates how LIRA first adapted the title in March 2007, when her poetry group organized a multimedia exhibit at the Ortigas Library.
The exhibit, dubbed as Lila, featured female members of the organization who practice multimedia arts, including painters Miclat and Vivian Limpin, illustrator Kora Dandan-Albano, photographer Pamela Maranca, and Siy, for her radio drama.
“LILA dahil kulay ito ng matris at LILA dahil malapit din sa pangalan ng organisasyon,” Siy explained.
It was National Artist for Literature Virgilio Almario, LIRA’s founder, who told her that the word also means “melting pot.”
Fast forward to 2013 and Siy got a nod to collect poems from LIRA’s female members, to be published in digital and printed editions, in time for their 30th anniversary. Alas, only Mary Gigi Constantino submitted.
According to Siy, it was because “sa organisasyong ito, puro lalaking kasapi ang nagkakalibro ng tula. Kakaunti rin noon ang babaeng members na hindi rin masyadong active. Iilan lang ang babaeng kasapi na nakakapaglabas ng sariling koleksiyon.”
After years of laborious campaign, Siy and her co-editors Louise O. Lopez and Roma Estrada were able to complete the current line-up.
Celebrating Womankind
LILA anthology demonstrates how images are woven in the hands of women poets. Take for example, how a metaphor for grief is realized in Betty Uy-Regala’s poem “Insomnia:”
Namuo sa loob ng katawan
Ang mga hindi kayang maiiyak
Tulad ng mayomang
Mas malaki pa sa bahay-bata
True enough, the poems in the anthology sing about women’s experiences. From childbearing to childrearing. From responsibilities tied to being a daughter to being a mother and wife, brought by traditions and colonial influences.
Even romantic love starts with a dance of pursuit, only to realize it is actually politicized. This is evident in Eloisa Francia’s “Tru Lab” and Limpin’s “Kabisado.” Sometimes love turns sour, because of betrayal and isolation brought about by capitalist greed. The persona in Christa De La Cruz’s “Orasyon” asks, “Mahal, kailan tayo nagsimulang / maging mag-isa sa hapag?”
In Luna Sicat Cleto’s “Oro Plata Mata Monologo ng Tatlong Tinig sa Arkitektura,” the persona asserts, “Nagbabayad tayo para maangkin ang langit. Nagbabayad tayo para pagmasdan ang mga taóng parang langgam.”
In her “Pagpapalagablab,” Mia Lauengco protests the sexual objectification of her kind:
Isa-isa kong huhubarin ang bawat saplot
Na hinabi ng mga matang dinadamitan ako
Ayon sa kani-kanilang medida.
The poems in the anthology not only tackle women’s issues, they also resound women’s voice, in solidarity with the lumad, peasants, and other victims of human rights violations.
Rhea Claire Madarang’s poem “Ang Balita,” for example, relates her story of a friend who died by tokhang. One of Dandan-Albano’s poems is about Kian delos Santos who was murdered by three policemen in 2017.
In the center of the anthology is a work by Lopez. Entitled “Sa Pangyayaring Hinalay ng Isang Ina ang Kaniyang Tatlong Taong Gulang na Anak sa Harap ng Isang Webcam Kapalit ng Pera sa Lapulapu, Cebu,” her prose poem started with the line, “Iniisip ko kung paano isasalaysay ang bagay na ito sa isang tula.”—interrogating the limits of the genre itself.
Not just the academe
LILA anthology offers poems by women who have degrees in Creative Writing, Fine Arts, and Communications. Their bread and butter are also in the related fields.
The roster also includes respected poets Ina Abuan, Diana R. Agbayani, April Jade I. Biglaen, Agatha Buensalida, Moreal Camba, Nes Fernandez, Vins Miranda, Gra Musa, Jenny B. Orillos, Nikka Osorio-Abeleda, Merl Peroz, Lee Sepe, Mia Jalandoni Sumulong, and Ivie Urdas.
But a third of the contributors have backgrounds in other field, like Liza Gaspar and Adelma L. Salvador, both Certified Public Accountants (CPA).
“Bilang isang CPA, metikolosa ako sa aking mga gawain,” Gaspar said. “Naitatawid ko ito sa pagsusulat ng mga tula.”
Gaspar writes poems, like “Sayaw ng mga Paruparo,” originally in Ilocano (‘Sala Dagiti Kulibangbang’), because “mahalaga sila sa aking pagkatao.”
“Inilahad ko sa ‘Sayaw’ ang mga sagot na gustong sabihin sa mga nagtatanong sa akin kung kailan daw ba ako ikakasal. Bilang isang babae na walang asawa, inilahad ko ang aking katotohanan na ang kabuoan ng aking pagkatao ay hindi nakakabit sa pagkakaroon ko ng asawa o hindi,” she related.
Constantino graduated with a degree in BS Computer Science, Major in IT.
“Tingin ko ang nakatulong sa akin ay yung training sa logic at problem solving. Pag nagsusulat ng software code, kailangan isipin kung logical ba ang ginagawa nito, may mga butas ba, ano ang kalalabasan nito. Para sa akin parehas ito sa pagsusulat ng tula, lalo na sa editing at revision. Pag binasa ba ang tula, malinaw ba ang sinasabi nito? Tama ba ang paggamit sa mga tayutay? Tama ba ang form, kung meron man? Kung mali, anong solution dito, etc.”
In Constantino’s “Rebolusyon,” she relates that in the peasants’ struggle “di kailanman ititigil, hangga’t di napipigtas ang gapos ng bukid—hanggang sa tuluyang makawala ang alipin!”
Meanwhile, Alyssa Manalo, a museum assistant, said she first delved in poetry before her current profession. “Masasabi kong nakatulong ang tula kung papaano ko nauunawaan ang isang art work. Mas nakaaapekto sa pagsulat ko ng tula ang pagbabalik at paninirahan ko dito sa Tagaytay,” she related.
Natalie Pardo-Labang prefers poetry over other literary genres because “mas epektibo ang pambubuliglig, at mas mabisa ang paglalahad. Communication Arts ang tinapos ko sa kolehiyo, Public Management sa graduate studies. Tinuro sa akin nung una ang iba’t ibang anyo ng pantikan, maging ang pagtula. Tinuro naman ng pangalawa ang pagserbisyo sa kapuwa at ang makibagay sa iba’t ibang uri ng tao na kadalasan ay nagiging inspirasiyon ko sa pagtula.”
Maranca explained that her poem “Nabuo ang Usapan” is about family matters. “Gusto ko lang ilahad at ilista ang mga pang-araw-araw na pangyayari sa buhay nila. Hanggang isang araw may nawala sa listahan at biglang naiba na ang mundo nila. Dun sa snapshot na nakikita ko, ito ‘yung scene bago tuluyang gumuho ‘yung jenga bricks.”
For agriculturist Eileen Villegas, “nakatulong ang pagkakaroon ng background na di-ugnay sa panitikan sa pagpapalawak ng pagtingin ko sa mga simple at madalas di-pinapansing bagay sa mundo... Ang kaalaman at karanasan ko sa agriculture, botany, at iba pang may kinalaman sa halaman, ay nagbigay sa akin ng mas maraming bagay para tulaan ngunit nang may mas ganap at tiyak na paggamit ng mga termino at konseptong susubuking tulaan.”
Being a scientist, Villegas also mulls on the limitations or limitlessness of poetry.
“Ang ‘Memory of Winter’ at ‘Herbarium’ ay mga terminong may kaugnayan sa botany o plant science. Noong matutuhan ko ang mga ito, naisip kong may aspektong matulain sa likod ng paliwanag at kuwento ng mga termino, na kay gandang gawing tula. Bagaman masyadong mapaghangad ang layon, nais ko sanang subuking pagbigkisin ang agham at panitikan—dalawang magkaibang larangan—gamit ang tula at magbigay ng ibang sipat sa mga katulad na teknikal na konsepto. Sa palagay ko, magkakaroon ng pagkakataon na makakatulong ang tula sa pagpapakilala ng mga ganoong bagay,” she explained.
Aside from delving into photography, Maranca is also a physical therapist in the U.S.
“Maraming hindi maipaliwanag na emotional, physical, mental, at financial na paghihirap akong nakita sa mga pasyente ko. Ang hirap sabihing naging materyal sa pagsulat ko ang bawat istorya ng buhay nila dahil parang ‘tools of the trade’ lang sila kung ganon. Mas gusto kong isipin na nahimasmasan at natanggal nang konti ang sense of entitlement ko nung naging PT ako. Ito yung nakatulong nang malaki sa pagsusulat ko,” she related.
Another contributor, Dai Canlas, is currently involved in the health care industry, while Tala Tanigue is a research analyst.
Women empowered
LILA co-editor Estrada pointed out the need to gather works by women poets, indicating a dry spell in the past decades.
There were only two, both published in the '90s: "Kung Ibig Mo: Love Poems by Women," edited by Benilda Santos and Marjorie Evasco, and "Sa Ngalan ng Ina: Sandaang Taon ng Tulang Feminista sa Pilipinas, 1889-1989," edited by Lilia Quindoza-Santiago.
For Villegas, “ang paglilimbag ng antolohiyang binubuo ng mga babae ay isang napakahalahang marka sa lipunan na nagsasabing ang mga babae ay may boses, talino, kakayahan, at karapatan sa larangan ng panitikan.”
Anthologies, such as LILA, give awareness about and visibility for women poets, according to Maranca. But, with regard to gender equality, she is not worried at all.
“Ngayong panahong ito, gising na ang bawat babae, at lahat ay gustong maipaabot sa nakararami ang boses nila at makuha ang nararapat para sa kanila. Makata man o hindi ang babae, pagod na pagod na siya na darating sa party at pag-uusapan ng mga lalaki ang suot niya at kung ‘easy’ ba sya o hindi.”
For the contributors, there is no other way, but to recognize the role of women in society.
“Walang lipunan kung walang babae dahil kami ang nagsisilang sa lipunan,” underscored Pardo-Labang.
Look at the contributions of Maya Angelou as a woman and poet, Maranca said. “Hindi mapapantayan ang kontribusyon niya sa lipunan. Para sa akin, ‘yung lakas ng boses niya ay hindi lamang nakasalalay sa pagkababae niya. Ipinakita niyang karapatan niyang mamuhay nang kapantay ng bawat isang tao sa lipunan, anupamang kulay ng balat niya. Una sa lahat, tao siya.” — LA, GMA News
LILA anthology is co-published by Isang Balangay Media Productions, through the support of Merck, Inc. To get a copy, send your orders to beverlysiy@gmail.com.
